سفیران نور

رابطه شب قدر با امام عصر ارواحنا فداه

شب قدر

خداوند متعال در چهارمین آیه سوره مباركه قدر می‌فرماید:

تنزّل الملائكة و الرّوح فیها بإذن ربهّم من كلّ أمرٍ؛ فرشتگان و روح، در آن شب به دستور پروردگارشان با هر فرمانی (برای تقدیر هر كاری) فرود آیند. (1)

فعل مضارع «تنّزل» دلالت بر تكرار و بقاء «لیلةالقدر» دارد، و در آیات سوم و چهارم سوره دخان نیز:

فیها یفرَق كلّ أمرٍ حكیم(2) ؛ در آن شب، هر فرمانی، بر حسب حكمت صادر می‌شود.

دلالت بر تجدد و دوام دارد. زیرا هیأت نحوی باب «تفعّل» دلالت بر پذیرش یا تكلف یا هر دو می‌نماید. ظاهر این فعل‌ها، خبر از تفریق و تنزل امر در لیلةالقدرهای آینده می‌دهد.

این امر كه در زمان رسول خدا به آن حضرت نازل می‌شده‌است، و در هر شب قدر دیگر، باید بر كسی نازل و تبیین و تحكیم یا كشف شود كه به افق نبوت نزدیك و پیوسته باشد.

قبول اصل وصایت رسول اكرم صلی الله علیه و آله و امامت، ناشی از این معنی و مبتنی بر همین اساس است.

امام سجاد علیه السلام فرموده‌اند:

ای گروه شیعه، با سوره «انا انزلناه فی لیلة القدر» با مخالفین امامت ائمه معصومین علیهم السلام مخاصمه و مباحثه (و اتمام حجت) كنید تا كامیاب و پیروز شوید، به خدا كه آن سوره، پس از پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله حجت خدای تبارك و تعالی است بر مردم، و آن سوره آقای دین شماست و نهایت دانش و آگاهی ماست. ای گروه شیعه، با «حم و الكتاب المبین؛ انا انزلناه فی لیلة مباركة انا كنا منذرین» مخاصمه و مناظره كنید، زیرا این آیات مخصوص والیان امر امامت بعد از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله است.

كسی كه قرآن را به عنوان كلام خدا پذیرفت به این معنی است كه همه سوره‌ها و آیات آن را پذیرفته است و یك مسلمان واقعی هم كسی است كه تسلیم همه آیات قرآن باشد، پس هر مسلمانی الزاماً باید سوره قدر، و از آن سوره، شب قدر، و استمرار آن را تا قیامت بپذیرد و لازمه پذیرفتن آن، آیه (تنزّل الملائكة…) كه هر فرد با ایمانی ناگزیر از قبول آن است. باید بپذیرد كه در شب قدر فرشته‌ها و روح از جانب پروردگار با هر امری فرود می‌آیند و این امر یك متولی و ولیّ می‌خواهد كه متولی و ولیّ آن امر باشد. این كه خداوند در آیات سوم و چهارم سوره دخان می‌فرماید:

در آن شب هر فرمانی، بر حسب حكمت صادر می‌شود. فرمانی از جانب ما، و ما همواره فرستنده آن بوده‌ایم.

دلالت بر تكرار و تجدید و ارسال در آن شب دارد و به این معنا كه آن شب، فرشتگان و روح، در هر سال، دائماً نازل می‌شوند؛ پس باید به طور مدام شخصی به عنوان «ولیِّّ» این امر باشد كه به سوی او نازل و ارسال گردند كه او همان ولیّ جهان و جهانیان خواهد بود؛ و هم اوست كه اطاعتش بر همگان واجب است.

به همین سبب، هر كس ادعا كرد كه من ولیّ امر هستم، باید ثابت كند كه این امر توسط فرشتگان و رو ح بر او نازل شده و می‌شوند، و چون هیچ كس جز پیامبر و اوصیاء معصوم علیهم السلام نمی‌توانند مدعی این امر باشند و اساساً هم نیستند، باید از اوصیاء و پیامبر همواره كسی باشد كه در شب قدر توسط روح و فرشتگان از جانب یزدان هر امری بر او نازل شود.

شب قدر

آیه مورد بحث، یكی از مستدل‌ترین آیات قرآن كریم بر ضرورت وجود همیشگی یك ولی امر از جانب خداست كه امین بر حفظ و اجزاء و اداء امر الهی باشد، و آن همان امام معصوم است.

و هر كس نزول پیوسته فرشتگان و روح را در شب قدر بپذیرد كه اگر به قرآن ایمان دارد باید بپذیرد، ناگزیر باید ولی امر را هم بپذیرد وگرنه كافر به بعضی از آیات قرآن خواهد بود، كه در آن صورت چنین كسی بنابر بیان خود قرآن كریم كافر واقعی است.

از رسول اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده است، كه به اصحابشان فرموده‌اند:

به شب قدر ایمان بیاورید، زیرا آن شب برای علی بن ابی‌طالب علیه السلام و یازده نفر از فرزندان او پس از من خواهد بود.

چنان كه خداوند در آیات 150 و 151 سوره نساء می‌فرماید:

“إنّ الّذین یكفرون بالله و رسله و یریدون ان یفرّقوا بین الله و رسله و یقولون نؤمن ببعض و نكفر ببعض و یریدون أن یتّخذوا بین ذلك سبیلاً ٭ أولئك هم الكافرون حقّاً و أعتدنا للكافرین عذاباً مهینا؛ كسانی كه به خدا و پیامبران خدا كافر شده‌اند و می‌خواهند بین خدا و رسولانش جدایی اندازند و می‌گویند به برخی ایمان می‌آوریم و به بعضی كافر می‌شویم و می‌خواهند در این میان (بینابین) اتخاذ كنند، اینان حقا كافرند و ما برای كفركیشان عذاب خواركننده‌ای مهیا كرده‌ایم.

و می‌بینید كه خداوند، كسانی را كه پاره‌ای از آیات خدا را بپذیرند و برخی را نپذیرند، كافر حقیقی می‌داند.

بنابراین مؤمن حقیقی كسی است كه هم استمرار لیلةالقدر را تا قیامت پذیرا باشد و هم وجود حجت زمان و ولیّ امر، و امام معصومی كه امر الهی را دریافت می‌كند و امین بر آن در جهت پاسداری، به ‌كار بستن و اداء باشد، قبول كند؛ یعنی همان بزرگواری كه در زمان وجود مقدس بقیةالله الاعظم حضرت مهدی(عج) می‌باشد و به همین سبب پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله بنابر آنچه شیعه و سنی از آن حضرت نقل كرده‌اند، فرمودند:

“من أنكر المهدی فقد كفر (3) ؛ كسی كه وجود مهدی را انكار كند، رهسپار دیار كفر شده است.”

و در كتب شیعه، از این قبیل احادیث فراوان است، و از آن جمله، از امام صادق علیه السلام و آن حضرت از پدر ارجمندشان و از آن طریق از جدّ عالیقدرشان و از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرموده‌اند:

“القائم من ولدی اسمه إسمی و كنیته كنیتی و شمائله شمائلی و سنّته سنتی یقیم النّاس علی ملتّی و شریعتی و یدعوهم إلی كتاب الله عزّوجلّ، من أطاعة أطاعنی و من عصاه عصانی، و من أنكره فی غیبته فقد أنكرنی، و من كذبه فقد كذّبنی، و من صدّقه فقد صدّقنی، إلی الله اشكو المكذّبین لى فى أمره، و الجاهدین لقولی و المضلّین لأمتّی عن طریقته و سیعلم الذین ظلموا ایّ منقلبٍ ینقلبون(4)؛

قائم از فرزندان من است اسم او اسم من «محمد» و كنیه او، كنیه من «ابوالقاسم» و سیمای او سیمای من و سنت او سنت من است، دین و آیین و ملت و شریعت مرا در بین مردم بر پا می‌دارد و آنان را به كتاب خدای عزوجل فرامی‌خواند. كسی كه او را طاعت كند، مرا پیروی ‌كرده و كسی كه او را نافرمانی كند، مرا نافرمانی كرده است و كسی كه او را در دوران غیبتش انكار كند، تحقیقاً مرا انكار كرده و كسی كه او را تكذیب كند هر آینه مرا تكذیب كرده و كسی كه او را تصدیق كند، هر آینه مرا تصدیق كرده است. از آنها كه مرا درباره او تكذیب كرده و گفتار مرا در شأن او انكار می‌كنند و امت مرا از راه او گمراه می‌سازند، به خدا شكایت می‌برم. به‌ زودی آنها كه ستم كردند و می‌دانند كه بازگشتشان به كجا است و سرنوشتشان چگونه است (و چگونه در دگرگونی‌ها، مجازات ستمگری‌های خود را در دنیا و آخرت خواهند دید.”

در این حدیث شریف انكار و تكذیب امام عصر، اروحنا فداه، انكار و تكذیب پیامبر به حساب آمده است، و در نتیجه همه پیامبران را انكار كرده، كه همان رهسپاری به وادی كفر خواهد بود.

علی بن ابراهیم قمی در تفسیری درباره نزول فرشتگان و روح، در شب قدر می‌گوید:

فرشتگان و روح القدس، در شب قدر، بر امام زمان(عج) نازل می‌شوند و آنچه را از مقدرات سالانه بشر، نوشته‌اند، به او تقدیم می‌دارند.

و همین محدث مورد وثوق از حضرت امام باقر علیه السلام نقل كرده، كه وقتی از حضرتش پرسیدند: آیا شما می‌دانید كه لیلة القدر كدام شب است؟ حضرت فرمودند:

چگونه ندانیم، و حال آن‌كه در شب قدر فرشتگان بر گِرد ما طواف می‌كنند. (5)

از حضرت صادق علیه السلام نقل شده كه فرموده‌اند:

«ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم»، «شب قدر» فاطمه و «قدر» خداست، پس كسی كه فاطمه(علیهاالسلام) را آنگونه كه باید، بشناسد، شب قدر را درك كرده است.

حضرت امام سجاد علیه السلام، در این باره، می‌فرمایند:

همانا سال به سال در شب قدر تفسیر و بیان كارها، بر ولی امر (امام زمان) فرود می‌آید.
شب قدر

و نیز آن حضرت فرموده‌اند:

ای گروه شیعه، با سوره «انا انزلناه فی لیلة القدر» با مخالفین امامت ائمه معصومین علیهم السلام مخاصمه و مباحثه (و اتمام حجت) كنید تا كامیاب و پیروز شوید، به خدا كه آن سوره، پس از پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله حجت خدای تبارك و تعالی است بر مردم، و آن سوره آقای دین شماست و نهایت دانش و آگاهی ماست. ای گروه شیعه، با «حم و الكتاب المبین؛ انا انزلناه فی لیلة مباركة انا كنا منذرین» مخاصمه و مناظره كنید، زیرا این آیات مخصوص والیان امر امامت بعد از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله است.

همچنین از رسول اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده است، كه به اصحابشان فرموده‌اند:

به شب قدر ایمان بیاورید، زیرا آن شب برای علی بن ابی‌طالب علیه السلام و یازده نفر از فرزندان او پس از من خواهد بود.

از آنچه كه نگارش یافت، استفاده می‌شود كه شب قدر تا قیامت باقی است و در هر شب قدر هم ولی امر و صاحب امری هست كه آن امر را دریافت دارد، كه در زمان ما صاحب آن امر صاحب بزرگوار ما حضرت حجة‌ بن الحسن المهدی، ارواحنا فداه است و برای آن‌ كه بهتر بدانیم كه لیلةالقدر بیانگر مقام شامخ ولایت اهل بیت علیهم السلام و امامت آنان تا روز رستاخیز می‌باشد؛ حدیثی را هم كه در بخش فضیلت‌های حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام است، ملاحظه می‌كنیم كه در آن به طور كنایه از آن بانوی عظیم القدر تعبیر به لیلةالقدر شده است و آن در تفسیر فرات بن ابراهیم از حضرت صادق علیه السلام نقل شده كه فرموده‌اند:

«ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم»، «شب قدر» فاطمه و «قدر» خداست، پس كسی كه فاطمه(علیهاالسلام) را آنگونه كه باید، بشناسد، شب قدر را درك كرده است.

و این اشاره به مقام ولایت آن بانوی معصوم نیز دارد.

و از طرفی، همان‌گونه كه در شب قدر امر حق بر امام به حق فرود می‌آید، نزول‌گاه نور پاك امامان معصوم نیز وجود مقدس فاطمه زهرا علیهاالسلام است؛ كه حقیقتاً هر كس آن بانو را شناخت و به عظمت مقام فرزندان معصومش و همسر مظلوم و معصومش پی‌ برد، شب قدر را درك كرده است.

پی‌نوشت‌ها:

1- برگرفته از تحقیقی درباره لیلةالقدر و رابطه آن با امام عصر ارواحنافداه، صص 149 ـ 132، با تلخیص .

2- سوره دخان (44)، آیه 4.

3- علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج 51، ص 51 / منتخب الاثر، فصل 10، ب 1، جز 1، ص 492.

4- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 51، ص 73 / منتخب الاثر، فصل2، ب 3، ح 4 ، ص 183.

5- امراء هستی، ص 190/ تفسیر القمی، ص 731/ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 97، ص 14، جز 23.

منبع:

ماهنامه موعود، ش 57 ، علی‌اكبر رضوانی .

شب قدر در نگاه مقام معظم رهبری

شب قدر
بیانات رهبری در خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران 15/8/1383

امروز _ بیست و یكم ماه رمضان _ بنا بر احتمال فراوان، هم روز قدر است، هم روز شهادت امیرالمومنین (علیه‌الصلاة والسلام) است. دیشب یكی از سه شب ممتاز در دوران سال بود؛ شب‌هایی كه محتمل است شب قدر باشند. تنزل ملائكه‌ الهی و تنزل روح در مثل دیشب یا یكی از دو شب دیگر اتفاق افتاده است یا می‌افتد. خوشا به حال كسانی كه با فرود فرشتگان الهی توانستند روح خود را فرشته‌گون كنند. حضور ملائكه‌ الهی در روی زمین و در میان ما مردم، كه فرمود: «تنزل الملائكة‌ و الروح فیها باذن ربهم من كل امر» باید بتواند ما را به نزدیك شدن به خلق و خوی فرشته‌گون كمك كند. یقینا در میان بندگان خدا كسانی بوده‌اند كه دیشب را شب خوبی گذرانده‌اند و چشم حقیقت بین و روح حقیقت یاب آنها حقایق شب قدر را ادراك كرده است. شاید كسانی فرشته‌ها را به چشم دیده باشند. شما مردم عزیز هم در همه جا شب نوزدهم و شب بیست و یكم و ان شاءالله شب بیست و سوم را ساعات خوبی گذراندید و می‌گذرانید. می‌بینیم كه مردم ما، جوان‌های ما، زن و مرد ما با این شب‌ها حقیقتا قصد پالایش خود را دارند؛ دل‌ها نرم می‌شود، چشم‌ها اشكبار می‌شود، روح‌ها لطیف می‌شود؛ روزه هم كمك كرده است. ما باید امیدوار باشیم، دعا كنیم و بكوشیم از این شب‌ها برای عروج معنوی خود استفاده كنیم؛ چون نماز معراج و وسیله‌ عروج مومن است. دعا هم معراج مومن است. شب قدر هم معراج مومن است.

شب قدر هم در میان این سه شب است. طبق روایتی كه مرحوم «محدث قمی» نقل می‌كند. سوال كردند كه كدام یك از این سه شب _ یا دو شب بیست و یكم و بیست و سوم _ شب قدر است؟ در جواب فرمودند: چقدر آسان است كه انسان، دو شب _ یا سه شب _ را ملاحظه‌ی شب قدر كند. چه اهمیت دارد بین سه شب مردد باشد. مگر سه شب چقدر است؟ كسانی بوده‌اند كه همه‌ی ماه رمضان را از اول تا آخر، شب قدر به حساب می‌آوردند و اعمال شب قدر را انجام می‌دادند! قدر بدانید. این روزها را قدر بدانید.

كاری كنیم عروج كنیم و از مزبله مادی كه بسیاری از انسان‌ها در سراسر دنیا اسیر و دچار آن هستند، هرچه می‌توانیم، خود را دور كنیم. دلبستگی‌ها، بدخلقی‌ها، خلقیات غیرانسانی، ضد انسانی، روحیات تجاوزگرانه، افزون خواهانه و فساد و فحشا و ظلم.

بیانات ایشان در خطبه‌های نماز جمعه‌ تهران 23/8/1382

یك جمله‌ كوتاه در باب اهمیت لیلةالقدر عرض كنم؛ علاوه بر این كه از جمله‌ قرآنی «لیلة‌القدر خیر من الف شهر» می‌شود فهمید كه از نظر ارزشیابی و تقویم الهی، یك شب برابر هزار ماه است. در دعایی كه این روزها می‌خوانیم، برای ماه رمضان چهار خصوصیت ذكر می‌كند: یكی تفضیل و تعظیم روزها و شب‌های این ماه است بر روزها و شب‌های ماه‌های دیگر، یكی وجوب روزه در این ماه است، یكی نزول قرآن در این ماه است و یكی هم وجود لیلة‌القدر در این ماه است. یعنی در این دعای ماثور، لیلة‌القدر را عدل نزول قرآن در ارزش دادن به ماه رمضان مشاهده می‌كنیم. بنابراین قدر لیلة‌القدر را باید دانست، ساعات آن را باید مغتنم شمرد و كاری كرد كه ان‌شاءالله قلم تقدیر الهی در شب‌های قدر برای كشور عزیز و آحاد ملت ما تقدیری آن چنان كه شایسته‌ مردم مومن و عزیز ماست، رقم بزند.

شب قدر

بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران 1/09/1381

امیرالمؤمنین علیه‌الصلاة ‌والسلام زندگی خود را _ زندگی‌ای كه هر ساعتش به قدر عمرها ارزش داشت _ وقف كردند برای این كه جامعه را در زمان خود، و جامعه‌ اسلامی و بشری را در طول تاریخ هدایت كنند و بسازند. خوشبختانه ملت‌ ما، ملت علوی است و معتقد و مرید و عاشق امیرالمومنین علیه‌الصلاة والسلام است. لازمه‌ این محبت این است كه كلمات آن بزرگوار را آویزه‌ی گوش كنیم؛ اینها را فقط یك توصیه‌ خشك و خالی به حساب نیاوریم؛ برای عمل، آنها را در پیش روی خود قرار دهیم و تصمیم بگیریم. آن بزرگوار در این راه مجاهدت كردند و در همین راه هم به شهادت رسیدند. «قتل فی محراب عبادته لشده عدله»؛ عدالت او موجب شهادت او شد. پایبندی واقعی و صادقانه و صمیمی او به عدالت و مبنای اصلی كه آن بزرگوار در همه دوران حكومتشان آن را دنبال می‌كردند موجب شد جانشان در معرض این تهدید قرار گیرد و خون مباركشان در محراب عبادت ریخته شود. ما در زیارت عاشورا به امام حسین علیه‌الصلاة والسلام عرض می‌كنیم: «السلام علیك یا ثارالله و ابن‌ ثاره»؛ یعنی مثل خون اباعبدالله علیه‌السلام، صاحب خون امیرالمومنین علیه الصلاة والسلام هم خداوند متعال است؛ چون این خون هم در راه احقاق حق و احیای عدالت بر زمین ریخته شد. همه باید به احترام این خون پاك و آن شخصیت عظیم و قدسی و آن ولی اعظم الهی سعی كنیم این فرمایش‌ها و توصیه‌ها را كه خطاب به ما هم هست، در عمل خودمان رعایت كنیم.

بیانات ایشان در خطبه‌های نمازجمعه تهران در دی ماه 1376

شب قدر فرصتی برای مغفرت و عذرخواهی است. از خدای متعال عذرخواهی كنید. حال كه خدای متعال به من و شما میدان داده است كه به سوی او برگردیم، طلب مغفرت كنیم و از او معذرت بخواهیم، این كار را بكنیم، والا روزی خواهد آمد كه خدای متعال به مجرمین بفرماید: «لایؤذن لهم فیعتذرون.» خدای نكرده در قیامت، به ما اجازه‌ِ عذرخواهی نخواهند داد. به مجرمین اجازه نمی‌دهند كه زبان به عذرخواهی باز كنند؛ آن جا جای عذرخواهی نیست. این جا كه میدان هست، این جا كه اجازه هست، این جا كه عذرخواهی برای شما درجه می‌آفریند، گناهان را می‌شوید و شما را پاك و نورانی می‌كند، از خدای متعال عذرخواهی كنید. این جا كه فرصت هست، خدا را متوجه به خودتان و لطف خدا و نگاه محبت‌ الهی را متوجه و شامل حال خودتان كنید. «فاذكرونی اذكركم»؛ مرا به یاد آورید، تا من شما را به یاد آورم.

شب‌های قدر را قدر بدانید و برای مسایل كشور، مسایل خودتان، مسایل مسلمین و مسایل كشورهای اسلامی دعا كنید.

امروز كه خدای متعال اجازه داده است كه شب به زاری، تضرع و گریه بپردازید، دست ارادت به سوی او دراز كنید، اظهار محبت نمایید و اشك صفا و محبت را از دل گرم خودتان به چشم‌هایتان جاری سازید. این فرصت را مغتنم بشمارید، والا روزی هست كه خدای متعال به مجرمین بفرماید:‌ «لاتجاروا الیوم »؛ بروید، زاری و تضرح نكنید، فایده‌ای ندارد: «انكم منا لاتنصرون.» این فرصت، فرصت زندگی و حیات است كه برای بازگشت به خدا در اختیار من و شماست و بهترین فرصت‌ها ایامی از سال است كه از جمله‌ آنها ماه مبارك رمضان است و در میان ماه مبارك رمضان، شب قدر!

شب قدر هم در میان این سه شب است. طبق روایتی كه مرحوم «محدث قمی» نقل می‌كند. سوال كردند كه كدام یك از این سه شب _ یا دو شب بیست و یكم و بیست و سوم _ شب قدر است؟ در جواب فرمودند: چقدر آسان است كه انسان، دو شب _ یا سه شب _ را ملاحظه‌ی شب قدر كند. چه اهمیت دارد بین سه شب مردد باشد. مگر سه شب چقدر است؟ كسانی بوده‌اند كه همه‌ی ماه رمضان را از اول تا آخر، شب قدر به حساب می‌آوردند و اعمال شب قدر را انجام می‌دادند! قدر بدانید. این روزها را قدر بدانید.

شب‌های قدر را حقیقتا قدر بدانید. قرآن صریحا می‌افزاید: «خیر من الف شهر»؛ یك شب بهتر از هزار ماه است! این خیلی ارزش دارد. شبی است كه ملائكه نازل می‌شوند. شبی است كه روح نازل می‌شود. شبی است كه خدای متعال آن را به عنوان سلام دانسته است. سلام، هم به معنی درود و تحیت الهی بر انسان‌هاست، هم به معنای سلامتی، صلح و آرامش، صفا میان مردم، برای دل‌ها و جان‌ها و جسم‌ها و اجتماعات است. از لحاظ معنوی، چنین شبی است! شب‌های قدر را قدر بدانید و برای مسایل كشور، مسایل خودتان، مسایل مسلمین و مسایل كشورهای اسلامی دعا كنید.

امشب را قدر بدانید. شب بسیار مهمی است؛ شب بسیار عزیزی است. به ولی عصر، ارواحنا‌ فداه، توجه كنید؛ به در خانه‌ی خدا _ مسجد _ بروید و به بركت امام زمان از خدای متعال خواسته‌هایتان را بگیرید. بنده هم از همه شما ملتمس دعا هستم.

كشورهای اسلامی چقدر مشكلات دارند! حل آن مشكلات را از خدا بخواهید. برای همه انسان‌ها دعا كنید. برای هدایت انسان‌ها، برای خودتان، برای زندگیتان، برای مسئولین‌تان، برای كشورتان، برای گذشتگانتان و برای آن چیزی كه می‌خواهید خدای متعال به شما بدهد، دعا كنید. این ساعات و دقایق را قدر بدانید. بنده هم از همه شما برادران و خواهران عزیز، در شب‌های مبارك قدر، ملتمس دعا هستم.

بیانات ایشان در خطبه‌های نماز جمعه تهران 7/1/1371

من به همه‌ شما مردم عزیزمان توصیه می‌كنم، امشب را كه شب قدر است، قدر بدانید. دعا، تضرع، توبه و انابه و توجه به پروردگار، جزو وظایف همه‌ ماست. مشكلات عمومی مسلمین، مشكلات كشور، مشكلات شخصی‌تان و مشكلات دوستان و برادرانتان را با خدای خودتان مطرح كنید. از خدای متعال توجه بخواهید؛ از خدای متعال مغفرت بخواهید؛ از خدای متعال انابه و حال و توجه بخواهید.

امشب را قدر بدانید. شب بسیار مهمی است؛ شب بسیار عزیزی است. به ولی عصر، ارواحنا‌ فداه، توجه كنید؛ به در خانه‌ی خدا _ مسجد _ بروید و به بركت امام زمان از خدای متعال خواسته‌هایتان را بگیرید. بنده هم از همه شما ملتمس دعا هستم.

آداب روزه‌داري ـ احوال روزه داران

کتاب «آداب روزه‌داري – احوال روزه‌داران»

گزيده‌اي از مجموعه توصيه‌ها، نصايح، تحليل‌ها و مواعظي مقام معظم رهبري درباره ماه مبارک رمضان است.

اين کتاب چنان که از نامش پيداست حاصل جمع گزيده بيانات رهبر فرزانه انقلاب اسلامي درباره ماه مبارک رمضان است که ايشان در طي 22 سال گذشته يعني از سالهاي 1369 تا 1390 ايراد فرموده اند.

در مقدمه اين کتاب آمده است: «در انتخاب مطالب اين کتاب دو ويژگي مورد توجّه قرار گرفته است: نخست؛ موضوع بيانات ماه مبارک رمضان، معارف ديني مربوط به روزه‌داري، آداب دعا، تکاليف م?منان در اين ماه از نظر فردي، اجتماعي و سياسي و نظاير آن باشد. دوم؛ صرفاً در محدوده‌ي زماني از حلول ماه مبارک رمضان تا پايان روز عيد سعيد فطر هر سال بيان شده باشد».

نکات مهمي از سيره‌ي رفتاري معظّمٌ‌له در ماه مبارک رمضان به دست مي‌آيد از جمله:

1. توجّه به برپايي مجالس تلاوت قرآن کريم

2. محور قرار گرفتن مباحث مربوط به خودسازي ايماني و اخلاقي

3. ميزباني اقشار مختلف همچون اساتيد، دانشجويان و… و به سخنان و نظرات آنان گوش فرادادن و با آن‌ها به گفتگو نشستن

4. حضور در جمع روزه‌داران نمازگزار ماه رمضان و اقامه‌ي نماز جمعه به امامت معظّمٌ‌له

5. توجّه دادن به اهميّت شب‌هاي قدر و ايّام شهادت اميرالم?منين علي عليه‌السّلام

6. تبيين وضع جهان اسلام تأکيد بر راهپيمايي هرچه عظيم‌تر روز جهاني قدس

تدوين‌کننده کتاب در بخش ديگري از مقدمه نوشته‌ است: از مطالعه مطالب اين کتاب و توجه به تاريخ و مخاطبان هر مطلب نکات مهمي از سيره‌ي رفتاري معظّمٌ‌له در ماه مبارک رمضان به دست مي‌آيد از جمله توجّه به برپايي مجالس تلاوت قرآن کريم، محور قرار گرفتن مباحث مربوط به خودسازي ايماني و اخلاقي، ميزباني اقشار مختلف همچون اساتيد، دانشجويان و… و به سخنان و نظرات آنان گوش فرادادن و با آن‌ها به گفتگو نشستن، حضور در جمع روزه‌داران نمازگزار ماه رمضان و اقامه‌ي نماز جمعه به امامت معظّمٌ‌له، توجّه دادن به اهميّت شب‌هاي قدر و ايّام شهادت اميرالم?منين علي عليه‌السّلام، تبيين وضع جهان اسلام تأکيد بر راهپيمايي هرچه عظيم‌تر روز جهاني قدس.
رابطه ى دعا، رابطه ى قلبى شما با خداست. دعا، يعنى خواستن و خدا را خواندن. خواستن، يعنى اميدوارى. تا اميد نداشته باشيد، از خدا چيزى را درخواست نمى کنيد. انسان نااميد که چيزى طلب نمى کند. پس، دعا يعنى اميد، که ملازمِ با اميد به اجابت است. اين اميد به اجابت، دلها را مُشعل مى کند و منوّر نگه مى دارد. به برکت دعا، جامعه بانشاط و اهل حرکت مى شود

در صفحاتي از کتاب آداب روزه داري احوال روزه داران آمده است:

اغتنام ماه رمضان و بهار قرآن

«ماه رمضان را مغتنم بشماريد. اين روزها را با روزه دارى، و اين شبها را با ذکر و دعا به سر ببريد. فصل دعا هم، همين ماه مبارک است. اگرچه هميشه انسان بايد با رشته ى دعا به خدا متّصل باشد، «امّا آي هى و اذا سألک عبادى عنّى فانّى قريب اجيب دعوة الدّاع اذا دعان »در سوره ى بقره، در خلال همين آيات مبارکه ى مربوط به روزه و ماه رمضان است.

رابطه ى دعا، رابطه ى قلبى شما با خداست. دعا، يعنى خواستن و خدا را خواندن. خواستن، يعنى اميدوارى. تا اميد نداشته باشيد، از خدا چيزى را درخواست نمى کنيد. انسان نااميد که چيزى طلب نمى کند. پس، دعا يعنى اميد، که ملازمِ با اميد به اجابت است. اين اميد به اجابت، دلها را مُشعل مى کند و منوّر نگه مى دارد. به برکت دعا، جامعه بانشاط و اهل حرکت مى شود.»
محفل انس با قرآن كريم در آموزش و پرورش شهرستان ايلام برگزار شد

اثر انس با قرآن در تعميق و تقويت معرفت اسلامي

اين ماه، همچنين بهار قرآن است. انس با قرآن، معرفت اسلامى را در ذهن ما قوى تر و عميق تر مى کند. بدبختى جوامع اسلامى، به خاطر دورى از قرآن و حقايق و معارف آن است. آن کسانى از مسلمانان که معانى قرآن را آداب روزه داري، احوال روزه داران نمى فهمند و با آن انس ندارند، وضعشان معلوم است. حتّى کسانى هم که زبان قرآن، زبان آن هاست و آن را مى فهمند، به خاطر عدم تدبّر در آيات قرآن، با حقايق قرآنى آشنا نمى شوند و انس نمى گيرند. مى بينيد که آيه ى «لن يجعل الله للکافرين على الم?منين سبيلا » يعنى خداوند م?منين را زيردست و زبون کفّار قرار نداده است در کشورهاى عربى و به وسيله ى مردم عرب زبان در دنيا خوانده مى شود، امّا به آن عمل نمي گردد. در آيات قرآن، توجّه و تنبّه و تدبّر نيست؛ لذا کشورهاى اسلامى عقب مانده اند. انس با قرآن، يعنى قرآن را خواندن و باز خواندن و باز خواندن و درمفاهيم قرآنى تدبّر کردن و آن ها را فهميدن. فارسى زبانها مى توانند از ترجمه ى قرآن استفاده کنند و کلمات قرآنى را به طور تقريب بفهمند و مضامين آيات قرآن را دريابند و در آن ها فکر و تأمّل کنند. اگر در آيات قرآن تأمّل بکنيم، اراده و استقامت ما قوى تر و بيشتر از اين خواهد شد. همين آيات قرآنى است که توانست در روزگارى، انسان هايى را تربيت کند که با دنياى کفر و ظلمات بستيزند. همين معارف است که ملّت بزرگ ما را وادار کرد و مجهّز نمود که با دنياى مدرن مظلَم جاهليت جاهليت مدرن و جاهليت قرن بيستم مقابله کند. اميدواريم که ملّت ما روزبه روز به قرآن و حقايق قرآنى نزديک تر بشوند.

بيانات رهبري در خطبه هاي نماز جمعه تهران 10/1/1369
ماه رمضان را مغتنم بشماريد. اين روزها را با روزه دارى، و اين شبها را با ذکر و دعا به سر ببريد. فصل دعا هم، همين ماه مبارک است. اگرچه هميشه انسان بايد با رشته ى دعا به خدا متّصل باشد، «امّا آي هى و اذا سألک عبادى عنّى فانّى قريب اجيب دعوة الدّاع اذا دعان »در سوره ى بقره، در خلال همين آيات مبارکه ى مربوط به روزه و ماه رمضان است
لزوم بيداري و هشياري در روز قدس

اکنون، آخر ماه مبارک رمضان که از سوى امام راحل عظيم ما رضوان الله عليه روز قدس ناميده شده، در پيش روى ماست و در اين ماه رمضان کاملاً مجاور ليالى قدر، بايد همانطور که شب قدر را تا صبح به بيدارى مى گذرانيم و با دعا و تضرّع خود به درگاه الهى، مى خواهيم که آينده ى مطلوب براى ما رقم زده شود، روز قدس را و همه ى اين ايّام حسّاس را که ليلةالقدر تاريخ اسلام است، به بيدارى و هشيارى بگذرانيم و تا مطلع الفجرِ نجات ملّتهاى مسلمان و مخصوصاً ملّت شجاع و مظلوم فلسطين، دست از تلاش نکشيم. اينجانب اميدوارم ملّت بزرگ ما در اين روز قدس نيز مانند هميشه با حضور يکپارچه ى خود در خيابانها و راهپيمايى تا محل نمازهاى جمعه، فرياد رسا و غريو رعدگون خود را به گوش جهانيان برساند و تکرار کند که امّت امام خمينى عظيم، همواره در کنار فلسطين و خصم دشمنان آن خواهد بود.

پيام به مناسبت روز جهانى قد س 24/1 1369

رمضان؛ ماه کسب قوّت روحي و توجّه به همياري و مردم دوستي

ماه رمضان، ماه دعا و ماه ذخيره کردن تقواست؛ ماهى است که ما بايد در آن، به برکت عبادت و توجّه به پروردگار، قوّت روحى و معنوى پيدا کنيم و با آن قوّت روحى و معنوى، سنگلاخها را بسرعت و سهولت بپيماييم و راه ها را بخوبى طى بکنيم.

اميدوارم که ملّت ايران با کسب تجربه از گذشته ها، برادرى و همکارى و همدلى در ميان يکديگر را قدر بدانند و آن را هرچه بيشتر کنند. مردم با هم مهربان باشند و به کمک يکديگر بشتابند؛ بخصوص در اين ايّام به کمک مستمندان بشتابند. کسانى که دارند و مى توانند، حتماً به کسانى که نادار و محتاج و مستمندند، کمک کنند. اين روح همکارى و هميارى در ميان ملّت ما که سنت قديمى و دستور عالى اسلام است چيز بسيار ارزشمندى است؛ آن را حفظ کنيد و بخصوص در ايّام عيد و ايّام ماه مبارک رمضان، آن را بيشتر اهميت بدهيد. روحيه ى مردم دوستى، روحيه ى ايثار و از خودگذشتگى، براى ديگران فکر کردن و کار کردن، روحيه اى است که ملّت ما را به نتايج و غايات اين حرکت خواهد رسانيد.

پيام به ملّت شريف ايران، به مناسبت حلول سال نو 01/1/1370 انتشارات انقلاب اسلامي اين کتاب را منتشر کرده است.

منابع:

سايت شبستان

سايت رسمي آيت الله خامنه اي

روزه داري و چشم چراني؟!
نگاه

قرار است يک ماه مهمان باشيم مهمان ميزباني کريم، اين مهماني تشريفات خاصي نمي خواهد لازم نيست به دنبال لباس آنچناني يا تجملات باشيم پوشيدن لباس ورع و تقوا کافي است. ماه رمضان خصوصيات بسياري دارد ماه عبادت و صيانت و روزه است بدين جهت بهترين زمان براي خودسازي و تکامل نفس مي باشد، چون بسياري از بزرگان روزه را راهي در جهت کنترل تمايلات نفساني دانسته اند. چنانچه در برخي روايات نيز روزه تنها خودداري از خوردن و آشاميدن نيست بلکه در ماه رمضان تمام اعضا و جوارح بايد روزه باشند خاصه چشم انسان چون چشم آنچه را که مي بيند ساليان سال در ذهن و دل نگه مي دارد؛ چنانچه اميرمومنان علي(عليه السلام) مي فرمايند: «القلب مصحف البصر»؛ (1) قلب بايگاني چشم است؛ يعني هر چيزي را که چشم انسان نظاره کند، در قلب و روان او جاي گرفته، فکر و ذهن را مشغول مي سازد.
و سرانجام نگاه و قلب آلوده تباهي و گناه شهوت و خود ارضايي است. پس اين مهماني و اين ماه بهترين فرصت براي تمرين و کنترل چشم است.

روايات روزه چشم!

امام صادق(عليه السلام) فرمود: آنگاه که روزه مي گيري بايد چشم و گوش و مو و پوست تو هم روزه دار باشند. (2)
چندشرط مهم در اينجا نقل شده است. وقتي روزه مي گيريد، گوش شما هم بايد روزه بگيرد. اگر کسي روزه گرفت و حرام گوش کرد، فايده هم ندارد. چشم شما هم بايد روزه بگيرد و نگاه آلوده به ناموس ديگري نداشته باشي. موي تو هم بايد روزه بگيرد. يعني مو را بايد از نامحرم پوشاند. حجاب بايد رعايت بشود و فرمود: پوست شما هم بايد روزه باشد. روزهايي که روزه هستي، نبايد مثل ساير ايام باشد و بايد روي شما تاثير بگذارد.
حضرت زهرا(عليها السلام) فرمود: روزه داري که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکرده، روزه اش به چه کارش خواهد آمد.(3)
ابو بصير از امام صادق(عليه السّلام) روايت كرده است كه فرمود: روزه‏ دار كسى نيست كه تنها از خوردنى و نوشيدنى امساک كند، زيرا حضرت مريم سلام الله عليها گفت:«من براى خداى رحمان روزه ‏اى نذر كرده ‏ام» يعنى سكوتى را، پس زبان هاتان را نگاه داريد، و چشم هاتان را فرو پوشيد، و حسد به يک ديگر مبريد، و با هم نزاع مكنيد، زيرا حسد چنان ايمان را مي خورد كه آتش هيزم را.(4)
رسول خدا(صلي الله عليه و آله) فرمود: روزه آرزوهاي نامشروع نفس را که منشاء تمام مفاسد است را مي ميراند، و نيروي شهوت را فرو مي نشاند،و آن را کنترل مي کند

امام ابوجعفر(عليه السلام) به جابر فرمود: اي جابر، کسي که ماه رمضان بر او وارد شود، پس روزش را روزه بدارد، و بخشي از شبش را با تلاوت قرآن و دعاء بپا دارد، و عضو تناسل و زبان خود را از (حرام) حفظ کند، و چشمش را از نامحرم و مناظر زشت، فرو پوشد، و آزارش را از مردم باز دارد، به مانند روزي که از مادر متولد شده است از گناهان بيرون مي آيد. جابر گفت: گفتم :فدايت شوم، اين چه حديث خوب و دلپذيري است! امام فرمود: اين چه شرط دشواري است.(5)

عاقبت شوم چشم چراني در دنيا

چشم چراني علاوه بر عواقب اخروي موجب مي شود نگاه آدم هاي هرزه به دنبال ناموس انسان باشد. چنانچه امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «عفُّوا عَن نساء الناس تَعِفَّ نُساءَکم؛(6) در مورد زنان مردم عفت بورزيد تا ديگران نيز در مورد زنان شما عفت بورزند و زنان شما از تعرض نامحرمان در امان بمانند».

رابطه روزه و کنترل چشم و گناه نکردن

امام على(عليه ‏السلام):وَ عَنْ ذلِکَ ما حَرَسَ اللّه‏ عِبادَهُ الْمُومِنينَ بِالصَّلَوات وَ الزَّکَواتِ وَ مُجاهَدَةِ الصِّيامِ فِى الاَيّامِ الْمَفْروضاتِ تَسْکينا لاَطْرافِهِمْ وَ تَخْشيعا لاَبْصارِهِمْ وَتَذْليلاً لِنُفُوسِهِمْ وَ تَخْفيضا (تَخْضيعا) لِقُلُوبِهِمْ(7)؛خداوند، بندگان مومن خود را به وسيله نمازها و زکات‏ها و جدّيت در روزه‏دارى روزهاى واجب حفظ مى‏کند، تا اعضا و جوارحشان آرام، ديدگانشان خاشع، جان‏هايشان فروتن و دل‏هايشان خاشع گردد.

اگر کسي روزه گرفت و حرام گوش کرد، فايده هم ندارد. چشم شما هم بايد روزه بگيرد و نگاه آلوده به ناموس ديگري نداشته باشي. موي تو هم بايد روزه بگيرد. يعني مو را بايد از نامحرم پوشاند. حجاب بايد رعايت بشود و فرمود: پوست شما هم بايد روزه باشد. روزهايي که روزه هستي، نبايد مثل ساير ايام باشد و بايد روي شما تاثير بگذارد

پس يکي از آثار روزه خاشع شدن ديدگان است. همانطور که در برخي از آيات قرآن نيز روزه را راهي در جهت افزايش تقوا خوانده است: “يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ"(8) ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! روزه بر شما مقرر شد، همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما بودند مقرر شده بود؛ تا شايد شما خود نگه‏دار باشيد.
در اين آيه به طور خاص «روزه» را معرفي مي‌کند با اين‌که روزه يکي از عبادات است معلوم مي‌شود که نقش روزه در افزايش تقوا بسيار مهم است.
رسول خدا(صلي الله عليه و آله) فرمود: روزه آرزوهاي نامشروع نفس را که منشاء تمام مفاسد است را مي ميراند، و نيروي شهوت را فرو مي نشاند،و آن را کنترل مي کند. (9)
روزه باعث کنترل قوه شهوت و اجتناب از گناهان است(10)
بنابراين بهتر است در ماه رمضان که توجهات حضرت حق بيشتر معطوف ما انسان هاست، و يکي از بهترين راهکارهاي کنترل نگاه (روزه) را در اختيار داريم در کنترل قواي نفساني خود بکوشيم.

پي نوشت ها:
1ـ نهج البلاغه، کلمات قصار شماره ي 417.
2ـ الکافي، ج 4 ،ص87 ،ح 1.
3ـ بحارالانوار، ج 93 ،ص295.
4ـ من لايحضرالفقيه، ج 2 ،ص437.
5ـ همان، ج2،ص421.
6ـ کافي،ج5 ، ص554 ؛من لايحضرالفقيه ج4 ، ص21.
7ـ نهج البلاغه، خطبه 192.
8ـ سوره بقره، آيه183.
9ـ بحارالانوار، ج 93 ،ص254.
10ـ وسائل الشيعه، ج 7 ،ص 300.

فلسفه و حكمت روزه از منظر اهل بيت عليهم السلام

روزه از ابعاد مادي و معنوي ، جسمي و روحي داراي فوايد فراواني است. روزه در سلامت معده و پاكسازي آن از انواع غذاها كه موجب انواع بيماري ها مي باشد ، اثرات فوق العاده اي دارد. روزه هم جسم و هم روح را پالايش مي كند . اگر در روزه داري به تمامي جهات توجه داشته باشيم در پايان ايام روزه داري ، روح و جسمي تزكيه شده خواهيم داشت.

پيامبر اكرم (ص) و روزه
پيامبر خدا (ص) فرمود : المعدة بيت كل داء ، والحمئة رأس كل دواء.(1)

معده مركز و خانه هر دردي است و پرهيز و اجتناب ( از غذاهاي نامناسب و زياد خوردن ) اساس و رأس هر داروي شفا بخش است.

و نيز ايشان در جايي ديگر مي فرمايد : صوموا تصحوا ، و سافروا تستغنوا.

روزه بگيريد تا صحتو سلامتي خويش را تضمين كنيد و سفر نماييد تا مالدار شويد ، زيرا مسافرت و حمل كالاي تجارتي از شهري به شهري يا از كشوري به كشور ديگر ، باعث رفع نيازمندي هاي جامعه و عمران كشورها مي گردد.

حضرت رسول در روايت ديگري مي فرمايد : لكل شيء زكاة و زكاة الابدان الصيام .(2)

براي هر چيزي زكاتي است و زكات بدنها روزه است.

حضرت علي (ع) و روزه
امام در قسمتي از يكي از خطبه ها مي فرمايد : و مجاهدة الصيام في الايام المفروضات ، تسكينا لاطرافهم و تخشيعا لابصارهم ، و تذليلا لنفوسهم و تخفيفا لقلوبهم ، و اذهابا للخيلاء عنهم و لما في ذلك من تعفير عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق كرائم الجوارح بالارض تصاغرا و لحوق البطون بالمتون من الصيام تذللا.(3)

با روزه گرفتنهاي دشوار ، در روزهايي كه واجب است ، اندامهايشان با اين كار آرام مي گيرد و ديده هايشان خاشع و جانهايشان خوار مي گردد و دلهايشان سبك مي شود و خودبيني از ايشان به وسيله اين عبادتها زدوده مي گردد. و با گزاردن چهره هاي شاداب با تواضع بر خاك و با نهادن مواضع سجده بر زمين خود را در مقابل خدا خرد مي نمايند و اينكه با روزه داري شكمها به پشت مي رسند.

1- روزه براي آزمايش اخلاص
حضرت علي (ع) در جاي ديگري مي فرمايد: والصيام ابتلاء لاخلاص الخلق.(4)

روزه براي آزمايش نمودن اخلاص مردم است.

يكي از دلايل وجوب روزه براي مردم ، آزمايش اخلاص مردم است . چرا كه روزه در ايجاد اخلاص عمل بسيار مؤثر است.

2- روزه سپر در مقابل عذاب الهي
حضرت در قسمتي ديگر از نهج البلاغه مي فرمايد : صوم شهر رمضان فانه جنة من العقاب.( 5)

در اين بحث امام يكي از دلايل وجوب روزه ماه رمضان را ، سپر و مانع در مقابل عقاب الهي دانسته اند. يعني روزه موجب غفران و آمرزش گناهان است.

امام رضا (ع) و روزه
وقتي از حضرت درباره فلسفه روزه مي پرسند ، مي فرمايد : همانا مردم مأمور به روزه گرفتن شدند تا درد و ناگواريهاي گرسنگي و تشنگي را دريابند و آنگاه استدلال كنند بر سختيهاي گرسنگي و تشنگي و فقر آخرت كه پيامبر اكرم (ص) در خطبه شعبانيه فرمود : واذكروا بجوعكم و عطشكم جوع يوم القيمة و عطشة . به وسيله گرسنگي و تشنگي از روزه داريتان ، گرسنگيها و تشنگيهاي روز قيامت را به ياد آوريد ، كه اين يادآوري انسان را به فكر تدارك براي قيامت مي اندازد تا جد و جهد بيشتري در كسب رضاي خدا بنمايد .(7)

امام رضا (ع) در جايي ديگر درباره فلسفه روزه اين چنين مي فرمايد : علت روزه براي درك درد گرسنگي و تشنگي است تا بنده ، ذليل ، متضرع و صابر باشد . همچنين در روزه انكسار و شكستگي شهوات وجود دارد .

آري روزه از افضل طاعات است . شريعت و احكام الهي تعديل شهوات و در دست گرفتن مهار آنها ، را توسط روزه ميسر ساخته و براي تزكيه و طهارت نفس و تصفيه از اخلاقيات رذيله آن را واجب نموده است . البته مقصود از روزه داري تنها امساك از خوردن و آشاميدن نيست بلكه غرض نهايي كف نفس مي باشد . همانطور كه رسول گرامي اسلام( ص ) فرمودند : روزه براي هر فرد سپري است ؛ چرا كه روزه دار ، سخن زشت نگويد و كارهاي بيهوده انجام ندهد.

پس روزه انسان را از انحرافات و لغزشها و از دشمناني بزرگ چون شيطان نفس ، رهايي مي دهد .

و اگر روزه دار، به چنين مراتبي نرسد ، فقط گرسنگي و تشنگي را درك نموده و اين پايين ترين درجه روزه داري مي باشد .

1- اركان اسلام ، ص 108 .

2- كافي ، ج 4 ، ص 62.

3- نهج البلاغه ، خطبه 192.

4- نهج البلاغه ، حكمت 252.

5- نهج البلاغه ، خطبه 110.

6- وسائل الشيعه ، ج 7 ، ص 3.

7- همان ، ص 4.

8- علل الشرايع ، شيخ صدوق ، بخش روزه .