
رسالت زنان در عصر غیبت
رسالت زنان در عصر غیبت
خانواده در دهههای اخیر شاهد بحرانهایی جدی بوده است؛ به گونهای که جنگ علیه خانواده در غرب به مرحلهای رسیده است که تمام شئون خانواده دچار آسیب جدی گردیده است و میتوان علائم زوال حیات خانواده در غرب را به صورت جدی مشاهده نمود. شرایط به جایی رسیده است که حتی به خانوادههای تکوالدی نیز به صورت رسمی و قانونی عنوان «خانواده» اطلاق میشود. تمایل به ازدواج به شدت کاهش یافته است و بیشتر جوانان به صورت مجرد زندگی میکنند. [1]
آرمانهای فمینیستی همچون اصرار بر برابری میان زن و مرد در همهی زمینهها، حضور گستردهی زنان در مشاغل تماموقت، تعارض تعهدات بیرون از خانواده با تعهدات درون خانواده و… همگی در تهیهی هیزم آتش برای سوزاندن بنیان خانواده تأثیرگذار بودهاند. معاهدات و قوانین بینالمللی نیز تحت تأثیر مبانی فکری فمینیستی در نبرد با خانواده نقش ایفا نمودهاند. به طور مثال، ویلیام گاردنر که از نویسندگان و متفکرین کانادایی است، در تشریح ابعاد بحران خانواده، به ویژه در آمریکا و کانادا، در کتاب خود تحت عنوان «جنگ علیه خانواده» مینویسد: معاهدات بینالمللی تصویبشده در مورد زنان اصرار بر این مسئله دارد که زنان جهان باید خانوادههای خود را ترک کنند و به طور تماموقت وارد نبرد کار شوند. این گونه معاهدات، مروج مهدکودکهای همگانی دولتی است و سقطجنین رایگان را حق افراد قلمداد میکند و نهایتاً نتیجهای جز تضعیف خانواده در پی ندارد. اینها از خانواده تنفر دارند. [2]
در ایران نیز خانواده از این آسیبها در امان نبوده است. تحولاتی همچون افزایش سن ازدواج، افزایش تمایل به زندگی به صورت مجرد، افزایش نزاعهای خانوادگی و طلاق، کم شدن روحیهی تفاهم و سازش میان زوجین و کاهش نقش و تأثیرگذاری خانواده بر فرزندان و… معضلاتی جدی برای خانواده به وجود آورده است. در صورت ادامهی چنین روندی، خانوادهی ایرانی در سالیان آتی کارآمدی خود را از دست میدهد و جامعه با مشکلاتی بسیار جدی مواجه خواهد شد.
با توجه به اهمیت و نقش خانواده و ضرورت حفظ و استحکام آن، این ادعایی گزاف نیست که مسیر جلوگیری از ادامهی آسیبهایی که خانواده را به صورت جدی تهدید میکند، از شناخت جایگاه و منزلت زن در خانواده و اهمیتبخشی به این جایگاه میگذرد.
بدین منظور، ابتدا به بررسی جایگاه و نقش زن در خانواده پرداخته و در پایان بر مهم انگاشتن نهاد خانواده و ضرورت اصالت دادن به آن تأکید میشود:
اقدام اول؛ نقش و جایگاه زن در خانواده و تربیت نسل ولایی
اگر ولایتمداری و محبت به ولی خدا را یکی از مهمترین ارزشهای یک فرد شیعه بدانیم که خانواده متولی انتقال آن است، در راستای همان رسالتی که در جهانی هستی، خالق انسانها برای آنان قرار داده است و معمار انقلاب، حضرت امام خمینی نیز به خوبی آن را چنین تبیین نمودند که همان طور که قرآن انسانساز است، زن نیز انسانساز است؛ زنان عهدهدار مسئولیتی خطیر هستند. اگر پایهی اصلی تربیت و رشد صحیح فرد برای اجتماع را در خانواده جستوجو کنیم، زن به عنوان مربی خانواده و عامل اصلی انتقال ارزشها، اصیلترین نقشها را بر عهده دارد و در اهمیت آن همین بس که بزرگ بانوی اسلام، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) میفرمایند: «آن گاه که زن در منزل به امور خانه و تربیت فرزند میپردازد به خدا نزدیکتر است.»
رسالتهای اصلی زن منتظر
در طول تاریخ تشیع، یکی از نقشهای بیبدیل زنان، دفاع از ولایت و تلاش برای حفظ این ارزش الهی بوده است. بالاخص در عصر غیبت که نقش مردان برای دفاع از ولایت به جهت اختناق شدید، کمرنگ بوده است؛ زنان فعالانه برای حفظ فرهنگ مهدویت در جامعه نقشآفرینی نمودهاند و در بین تمامی نقشهای خود، در حفظ فرهنگ مهدویت و تربیت نسل ولایی و انتقال این ارزش به نسل آینده و حفظ اندیشهی مهدوی از طریق پویاسازی خانواده، نقشی بسیار مؤثر و انکارناپذیر داشتهاند.
زنان شیعه با بهرهگیری از آموزههای دینی در طول تاریخ تشیع با پرداختن به اساسیترین نقش و کارکرد زنان، که همان مادری است، بلندترین گامها را برای حفظ ولایت برداشتهاند. آنان با نقشآفرینی خود ارزش ولایت و حب به ولی خدا را به فرزندان خود منتقل کردند و بالاخص در عصر غیبت، این مادران بودند که با فضاسازی مناسب در خانه و با پایبندی به امام زمان خود و با علاقهای که به ایشان نشان میدادند و رابطه قلبی و معرفتی که با حضرت داشتند، این علاقه و عاطفه را به فرزندان نیز منتقل کردند و از این طریق، در حفظ و احیای این مهم میکوشیدند.
و اما در عصر حاضر، تربیت انسان دیندار پویا، کارآمد و عاشق ولایت از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است؛ چرا که شاهد هجوم جریان شوم ناتوی فرهنگی هستیم که بنا دارد از نسل جوان ما یک نسل بیهویت و بیریشه بسازد. همان طور که مقام معظم رهبری مطرح فرمودند: باندهای بینالمللی زر و زور، که برای تسلط بر منافع ملتها، سازمانهای نظامی ناتو را تشکیل داده بودند، اکنون در پی تشکیل ناتوی فرهنگی هستند و با استفاده از امکانات زنجیرهای متنوع و بسیار گستردهی رسانهای، در پی تخریب هویت ملی جوامع بشری هستند و بنا دارند که با استحالهی فرهنگی و انقطاع تاریخی بین گذشته و آینده، از جامعهی ما ملتی بیهویت بسازند. [3] اینجاست که نقش مادران در دفاع از هویت ملی و دینی و انتقال ارزشها بسیار پررنگ میشود؛ چرا که تمامی ارزشهای دینی، اخلاقی، ملی و… در درون خانواده است که شکل میگیرد، نهادینه میگردد و به جامعه منتقل میشود. بالاخص ارزشهای ولایتمداری که از جمله ارزشهایی است که دشمن نوک تیز پیکان حملهی خود را متوجه آن نموده است، از طریق خانواده، از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود.
مادران منتظر باید بدانند یکی از مسئولیتهایی که از طرف شارع مقدس بر عهدهی آنان گذاشته شده، تلاش برای تربیت یک نسل ولایی است؛ چرا که در روایات متعدد آمده است که ولایت و مودت اهل بیت از فرایض الهی است و ملاک قبول اعمال و عبادات به حساب میآید. در زیارت جامعهی کبیره میخوانیم: بموالاتکم تقبل الطاعه المفترضه و لکم الموده الواجبه: به سبب ولایت شما طاعت واجب پذیرفته میشود و «موده واجبه» برای شماست. همچنین پیامبر به سلمان فرمودند: انالموده اهل بیتی مفروضه واجبه علی کل مؤمن و مؤمنه: مودت اهل بیت من بر هر مرد و زن باایمان فرض و واجب است. [4]
از این رو، عمدهترین نقشآفرینیهای زن منتظر، منتظرپروری است. امید است همان طور که زنان در طول تاریخ تشیع افتخارآفرینیهای زیادی در حفظ مکتب تشیع داشتهاند، در این عصر هم بتوانند با تربیت نسل مهدیباور، دین خود را به جامعهی دینی ادا نمایند.
اگر پایهی اصلی تربیت و رشد صحیح فرد برای اجتماع را در خانواده جستوجو کنیم، زن به عنوان مربی خانواده و عامل اصلی انتقال ارزشها، اصیلترین نقشها را بر عهده دارد و در اهمیت آن همین بس که بزرگ بانوی اسلام، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) میفرمایند: «آن گاه که زن در منزل به امور خانه و تربیت فرزند میپردازد به خدا نزدیکتر است.»
اقدام دوم: ضرورت مهم انگاشتن نهاد خانواده و اصالت آن
با توجه به نقش زن در خانواده، یکی از رسالتهای مهم «زن منتظر» اهمیت به کانون خانواده و سعی در حفظ این نهاد است. بالاخص در عصر حاضر که مهاجمان فرهنگی جنگ علیه این نهاد تأثیرگذار را آغاز نمودهاند و بنا دارند که با تخریب کانون خانواده، به عنوان اصلیترین مرکز انتقال ارزشها، مانع انتقال ارزشهای دینی و ملی به نسل آینده گردند.
زن منتظر بر این نکته تأکید میورزد که فعالیتهای اجتماعی زنان در صورتی ارزشمند است که آسیبی به رسالتهای اساسی و مهم آنان در قبال مسئلهی خانواده و تربیت نرساند.
بر اساس روایت پیامبر اکرم که میفرمایند: «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیه والمراه راعیه علی بیت بعلها و ولده مسئوله عنهم» [5] زن در خانهی همسرش دارای مسئولیت بوده و در قبال اعضای منزل مسئول است. زن مسلمان خود را مسئول میداند، چرا که پیامبر، زن را به طور خاص در مقابل حفظ نهاد خانواده مسئول نموده است. پس او سعی مینماید که منافع شخصی، رفاهطلبی، لذتخواهی و تنوعطلبی خود را تعدیل و کنترل نماید و آنها را در خدمت خانواده قرار دهد.
در منظر زن مسلمان خردمند، آگاه و مدبر، پرداختن به امور خانواده و تربیت فرزندان کلیدیترین و مؤثرترین نقش اجتماعی است. او گرچه در خانه است، اما خود را به عنوان یک عضو فعال و تأثیرگذار جامعه میپندارد و البته در مواقع ضروری و اقتضائات خاص، به شرط آسیب ندیدن خانواده، به برنامههای اجتماعی بیرون از خانواده نیز میپردازد. زن منتظر، زمانی خود را در صراط مستقیم و در مسیر عبودیت، احساس میکند که اصالت را به مادری و همسری دهد و در صورت تعارض و عدم امکان جمع بین آنها و مسائل دیگر، در انتخاب خود، گزینهی خانواده را برگزیند و از این انتخاب خود بسیار مسرور و خوشحال باشد. زمانی که رسول خدا در تقسیم کار میان اعضای خانوادهی حضرت علی، کار منزل را به زهرا و کار بیرون را به علی سپردند، حضرت زهرا با خوشحالی تمام فرمودند: «والله اعلم ما ادخلنی السرور» فقط خدا میداند که من از اینکه رسول خدا کار مردانه را از دوش من برداشتند چقدر خوشحالم. [6]
فاطمه (سلام الله علیه)، ضمن اصالتبخشی به نقش همسری و مادری و انجام کامل رسالت خود و فراهم نمودن زمینه و بستر مناسب برای رشد و تعالی همسر و فرزندان و اقناع میل عاطفی آنان و تبدیل خانه به کانونی مملو از عشق و محبت و عطوفت، در مواقع مقتضی نیز در فعالیتهای اجتماعی، حضور فعال و مؤثری داشته که تاریخ حکایتگر آن است. ولی او اصل را خانه و خانواده میدانست و همین اهتمام بود که موجب شد وقتی پیامبر از امیرالمؤمنین سؤال کردند که علی جان، همسر خود فاطمه را چگونه یافتی؟ فرمودند: «نعم العون علی طاعه الله» فاطمه بهترین یاور من در اطاعت الهی است. یعنی فاطمه به عنوان یک همسر به گونهای ایفای نقش میکند که یاریکنندهی همسر خود، امیرالمؤمنین در اطاعت الهی میشود و این گونه مسیر اطاعت را برای شوهر هموار میسازد و خود نیز به واسطهی عمل به این رسالت، رستگار میگردد. آن حضرت توانست در خانهی محقر و کوچک خود، فرزندانی چون حسن، حسین، زینب و امکلثوم را تربیت نماید که هر کدام در عرصهی حیات، تاریخساز و تحولآفرین بودند. این بانوی نمونهی اسلام توانست فضایی شاد و باصفا را برای همسر خود فراهم نماید که حضرت علی در خصوص تأثیر این فضا میفرمودند: هر وقت به منزل میآمدم و چشمم به فاطمه میافتاد، غم عالم را فراموش میکردم. [7]
اقدام سوم: مهارتشناسی (سازوکارهای تربیت نسل منتظر)
تربیت نسل مهدوی از جمله دغدغههای والدین ولایتمدار، از جمله زن منتظر، به عنوان متولی اصلی تربیت است. در سدهی اخیر، کاهش کارآمدی خانواده و هجوم فرهنگ غربی، والدین را برای تربیت مهدوی با چالشهایی جدی مواجه نموده است. از سوی دیگر، پیچیدگی امر تربیت دینی در عصر حاضر، به جهت اقتضائات خاص زمانی، امر تربیت را به صعوبت خاصی دچار کرده است. همهی این عوامل ضرورت اجتنابناپذیر اهتمام همراه با بینش و بصیرت برای تقویت بنیانهای اعتقادی مهدیباوری و مهدییاوری را میطلبد.
ناگفته نماند که به رغم همهی این چالشها، پایگاه فطری تربیت ولایی و همچنین برخورداری از نظام تربیتی که از آبشخور مبانی غنی و نابی سرچشمه میگیرد، میتواند بهترین سرمایه برای متولیان امر تربیت دینی، بالاخص مادران باشد. مادران میبایست با بهکارگیری اصول و شیوههای صحیح تربیت ولایی و شکوفایی فطرت، درصدد تقویت عواطف و احساسات فرزندان خود نسبت به امام زمانشان باشند؛ چرا که آنها در درون خود از گرایش به سوی انسان کامل برخوردار هستند.
در این نوشتار سعی بر این است که به پارهای از سازوکارهای تربیت مهدوی در عصر حاضر اشاره گردد:
گام اول: انتخاب شایسته
قدم اول در ایجاد مجموعهای کارآمد و سالم، انتخاب افراد توانمند و شایسته است. در خانواده نیز که از لحاظ مدت دوام مجموعه و اهمیت آن، مجموعهای حساس محسوب میشود، انتخاب همسر شایسته اهمیت ویژهای دارد. به خاطر همین مسئله است که پیامبر اکرم میفرمایند: بهترین متاع دنیا همسر پارساست و در جای دیگر چنین میفرمایند: برای نطفههای خویش فردی مناسب اختیار کنید، به همشأن خود دختر دهید و از آنان دختر بگیرید. [8]
با توجه به نقش پدر در تربیت فرزند، مادرانی که طالب تربیت یک نسل مهدوی هستند میبایست در هنگام انتخاب همسر، دقیقاً به این مسئولیت تربیتی توجه داشته باشند و هنگام همسرگزینی، فردی را برگزینند که ولایتمدار و از خانوادهای اصیل باشد و عشق و محبت به امام زمان در او نهادینه شده باشد، زیرا پدری که خود برخوردار از عشق و محبت نسبت به امام زمانش نباشد، نمیتواند در ایفای رسالت تربیت نسل مهدوی توفیقی داشته باشد و از سوی دیگر، تقید پدر در عمل به واجبات و به حلال و حرام الهی، بالاخص تقید او به آوردن لقمهی حلال بر سر سفرهی خانواده، در دیندار کردن فرزندان و تربیت نسل ولایی فوقالعاده مؤثر است.
بدین جهت، اولین گام برای تربیت نسل ولایی، انتخاب همسری ولایتمدار است که در آینده بتواند پدری موفق در تربیت نسل دوستدار ولایت باشد. حال آنکه متأسفانه غالباً در زمان انتخاب همسر، از آن غفلت میورزیم و بر اساس معیارهای خود عمل میکنیم و بعد هم انگشت حسرت به دهان میگیریم که چرا اینچنین شد.
گام دوم: توجه به آموزههای دینی هنگام انعقاد نطفه
بر اساس آموزههای دینی، یکی از مراحلی که در تکوین شخصیت دینی و ولایی فرزندان ما میتواند مؤثر باشد، مرحلهی انعقاد نطفه است. از این رو، دستورات زیادی از سوی شارع مقدس برای این مرحله صادر گردیده است که بیتردید توجه به این دستورات میتواند گامی مؤثر برای تربیت نسل ولایی باشد.
گام سوم: رعایت الزامات دوران بارداری
یکی دیگر از مقاطع و مراحل تأثیرگذار در تربیت نسل مهدوی، دوران بارداری مادر است که در شکلگیری شاکلهی دینی فرزندان فوقالعاده مؤثر است. کلیهی حالات، سکنات، رفتارها و حتی خطورات فکری و ذهنی مادر در فرزند تأثیرگذار است. صرفاً مادری که خود علقهی عاطفی و فکری با مولای خود امام زمان داشته و این علقه نمود عملی در زندگی او دارد میتواند منتقلکنندهی آن به فرزند خود باشد.
تجربه نشان میدهد خواندن دعاهایی که تقویتکنندهی ارتباط با ائمهی اطهار است میتواند در تربیت نسل مهدوی مؤثر باشد. اگر در آموزههای دینی در دوران بارداری، سفارش به خواندن دعاهایی چون زیارت جامعهی کبیره، زیارت عاشورا، دعای عهد و دعای فرج گردیده است، بدین جهت است که ارتباط مستدام مادر با این مضامین دعایی، مستقیماً در جنین تأثیرگذار است و نسلی عاشق ولایت را میپروراند.
روانشناسان بر این باورند که حالات روانی و هیجانی یا حتی فعالیتهای جسمانی مادر در شخصیت کودک مؤثر است. تراوش هورمونهایی که در شرایط فشارهای هیجانی یا روانی صورت میگیرد تأثیر بر جنین میگذارد. ذکر و یاد حضرت مهدی و انجام وظایف مهدوی از سوی مادر میتواند در تربیت نسل منتظر مؤثر باشد. علاوه بر آنچه ذکر شد، ارتزاق مادر از لقمهی حلال در طول بارداری، از جمله مسائلی است که در تربیت نسل دیندار و ولایی نقش دارد.
پینوشتها:
[1] میشل، آندره و دیگران، پیام یونسکو، ص 85.
[2] گاردنر، ویلیام، جنگ علیه خانواده، ص 356
[3]. سخنرانی مقام معظم رهبری در جمع اساتید و دانشجویان استان سمنان، 12 اردیبهشت 84.
[4]. هادی نجفی، موسوعه احادث اهل بیت، ج 1، ص 234.
[5]. جلالالدین سیوطی، جامعالصغیر، ص 95
[6]. بحارالانوار، ج 43، ص 81.
[7]. علیبن عیسی اربلی، کشفالغمه فی معرفهالائمه، ج 1، ص 363.
[8] بحارالانوار، ج 100، ص 222، ح 37.
نسخه قابل چاپ | ورود نوشته شده توسط سفیر در 1394/04/01 ساعت 09:23:00 ق.ظ . دنبال کردن نظرات این نوشته از طریق RSS 2.0. |